Upcoming Taube Talk: The Power of Words — The ABC of Jewish Languages

Source: POLIN, GEOP

Languages are the soul of Jewish identity, culture, and continuity. From the sacred sounds of Hebrew and the vibrant storytelling of Yiddish to the rich traditions of Ladino and Judeo-Arabic, Jewish languages have carried memories, traditions, and stories across generations and continents.

Jakim językiem mówią Żydzi i Żydówki? Jak brzmi jidysz – obecny przed wojną na polskich ulicach, a dziś niemal niewidzialny i niesłyszalny? Co łączy go z hebrajskim, judeo-arabskim, judeo-perskim czy ladino? Odpowiedzi znajdziesz na naszej nowej wystawie czasowej.

Featured Scholars

• We are honored to host a conversation with these leading experts:
• Dr. Tamara Sztyma—POLIN Museum
• Prof. Sarah Benor—Hebrew Union College
• Prof. Karolina Szymaniak—Sorbonne University
• Dr. Marta Dudzik-Rudkowska—University of Warsaw

Join the conversation

Wystawa "Moc słów. O językach żydowskich"

Jakim językiem mówią Żydzi i Żydówki? Jak brzmi jidysz – obecny przed wojną na polskich ulicach, a dziś niemal niewidzialny i niesłyszalny? Co łączy go z hebrajskim, judeo-arabskim, judeo-perskim czy ladino? Odpowiedzi znajdziesz na naszej nowej wystawie czasowej.

Na wystawie "Moc słów" przedstawiamy języki, które przez stulecia towarzyszyły Żydom na całym świecie. Dla społeczności żyjącej w rozproszeniu były one przestrzenią rozwoju kultury — kształtowały sferę sacrum, codzienną komunikację oraz tożsamość religijną, społeczną, lokalną i narodową. Swoją siłę czerpały z różnorodności i ciągłości kulturowej.

W sercu tej historii znajduje się hebrajski – język starożytny, święty i współczesny. Zapraszamy na spotkanie z jego alfabetem: do oglądania, słuchania i pisania, do zanurzenia się w przestrzeni wypełnionej literami niczym misternie utkanym ornamentem. To wyjątkowa okazja, by zbliżyć się do żydowskiej kultury i usłyszeć jej echa w naszej codzienności.

Hebrajski – więcej niż język

Naszą opowieść zaczynamy u źródła – od hebrajskiego alfabetu i starożytnej historii tego języka. Choć później przez wieki nie był używany w codziennej mowie, trwał głównie w modlitwie, w rytuałach, w świętych tekstach. Przez dwa tysiące lat pozostawał żywym językiem duchowości, nośnikiem tradycji i tożsamości.

Świętość języka hebrajskiego wypływa z głębokiego związku z Torą – przekazaną, według tradycji, właśnie w tym języku. Po zburzeniu Świątyni studiowanie i komentowanie tekstu stało się fundamentem ciągłości judaizmu. Mistyczna tradycja przypisywała hebrajskim literom boską moc – kabaliści wierzyli, że uczestniczyły w akcie stworzenia świata. Hebrajskie inskrypcje zdobiły synagogi, przedmioty kultu i amulety, a wersety pojawiały się w wielu elementach religijnej przestrzeni.

Na wystawie opowiadamy również historię "odrodzenia" języka hebrajskiego. W XIX i XX wieku ponownie zaczął być używany w sferze świeckiej – początkowo jako język literatury i prasy, a następnie stał się językiem codziennej mowy w tworzącym się państwie żydowskim.

Język żydowski – czyli jaki?

Dziś, gdy w Polsce mówimy "język żydowski", najczęściej myślimy o hebrajskim lub jidysz. Tymczasem języków żydowskich jest bardzo wiele i wcale nie osłabia to ciągłości kulturowej, a wręcz przeciwnie – odżywia ją i wzmacnia.

Żydzi i Żydówki, migrując i osiedlając się w różnych częściach świata, tworzyli języki splatające wpływy lokalnych języków z hebrajskimi elementami – słowami, formami gramatycznymi i przede wszystkim – hebrajskim alfabetem, używanym do zapisu. Tak narodziły się m.in.: judeo-arabski, judeo-perski, ladino (judeo-hiszpański), judeo-włoski czy jidysz – języki, o których opowiadamy na wystawie.

Słowa i obrazy

Na ekspozycji "Moc słów" prezentujemy kilkadziesiąt oryginalnych obiektów wiążących się z poszczególnymi rozdziałami tej długiej historii, takich jak babilońska magiczna miska z aramejskimi napisami (II wiek n.e.), żydowskie stele (płyty) nagrobne z greckimi epitafiami (I wiek p.n.e.), sefardyjska sukienka na Torę (XVII wiek), bogato dekorowane inskrypcjami hebrajskimi parochety, czyli ozdobne zasłony chroniące Świętą Skrzynię ze zwojami Tory (XVIII wiek), liczne hebrajskie amulety (XIX–XX wiek) czy iluminowany hebrajski modlitewnik (XIV wiek). Szczególne są też pokazywane na wystawie reprodukcje – pozwalają zajrzeć do świata archeologicznych zabytków, iluminowanych manuskryptów i starodruków, jak również nowoczesnej żydowskiej kultury wizualnej – prasy, plakatów, książek.

W wyniku tych procesów społeczności żydowskie dawniej były na ogół wielojęzyczne. W rytuale posługiwano się hebrajskim, w życiu wewnętrznym społeczności – codziennym żydowskim, np. jidysz lub ladino, a w praktycznych kontaktach z otoczeniem – językiem lokalnym lub jemu bliskim. Wpływało to na dużą wrażliwość i samoświadomość żydowskiej kultury w kwestiach językowych.

Ważną część ekspozycji stanowi sztuka współczesna. Związek słowa i obrazu oraz idea mocy słów i liter, przez wieki istotne dla żydowskiej wizualności, są nadal obecne w twórczości artystów i artystek żydowskich. Na wystawie zobaczymy dzieła: Mordechaja Ardona, Moshe Castela, Moniki Krajewskiej, Ewy Gordon, Heleny Czernek, Marka Podwala. Prezentujemy też dwie prace, które powstały specjalnie na tę wystawę: instalację Odeda Ezera "Rozbity język" oraz film Elli Ponizovsky Bergelson i Anny Eleny Torres "Pseudo-terytorium" dokumentujący ich projekt o tym samym tytule, pokazywany na Biennale Weneckim w 2022.

Język ma znaczenie

Poznanie opowieści o mocy żydowskich języków – o ich różnorodności i ciągłości, o przywiązaniu i głębokim szacunku dla alfabetu – pozwoli lepiej zrozumieć żydowski świat, w którym język jest nie tylko narzędziem komunikacji, lecz także żywą tkanką pamięci i tożsamości.

Ekspozycja stanowi również przestrzeń do uniwersalnych refleksji: nad tym, jak języki przenikają się, jak wpływają na siebie i zmieniają w rytmie migracji, spotkań i globalnej kultury. To także zaproszenie do spojrzenia na nasze własne językowe dziedzictwo – skąd wyrasta nasz język, jak się rozwija i dokąd może nas zaprowadzić.

Organizatorem wystawy "Moc słów. O językach żydowskich" jest Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, we współpracy z Muzeum Żydowskim w Pradze.

Zespół

• Kuratorka: Tamara Sztyma
• Kuratorzy organizacyjni: Cezary Wicher, Katarzyna Tomczak-Wysocka
• Projekt wystawy: ONTO | Kaja Nosal i Anna Wręga
• Artyści i artystki: Mordechai Ardon, Menchem Boas, Moshe Castel, Karel Cudlín, Helena Czernek, Oded Ezer, Ewa Gordon, Victoria Hanna, Maria Ka, Daniel Kahn, Monika Krajewska, Mark Podwal, Ella Ponizovsky Bergelson, Joachim Seinfeld, Michal Shomer, Anna Elena Torres, Agnieszka Traczewska
• Konsultacja merytoryczna: Angelika Adamczyk, Sarah Benor, Łukasz Kalużny, Marta Kacprzak, Monika Krajewska, Ivan Kohout, Piotr Kowalik, Jaroslav Kuntoš, Anna Michałowska-Mycielska, Michaela Sidenberg, Magdalena Sommer, Karolina Szymaniak, Lidia Tuwalska-Napiórkowska, Lenka Uličná
• Realizacja wystawy: IKG Aleksander Sieklicki
• Kierowniczka Działu Wystaw: Joanna Fikus
• Inwentaryzatorki: Małgorzata Bogdańska-Krzyżanek, Aneta Jasionek
• Konserwatorki: Agnieszka Cyrulik, Erika Krzyczkowska-Roman
• Licencje: Anna Rechentiuk-Tyszka
• Katalog: Marta Markowska
• Identyfikacja wizualna wystawy i projekt katalogu: Tomasz Frycz
• Tłumaczenia: Zofia Sochańska, Karolina Szymaniak, Anna Szyba
• Korekta tekstów angielskich: Intonation Warsaw
• Korekta tekstów w języku polskim: Beata Słama
• Multimedia: Robert Latoś, Sławomir Łuczak
• Promocja wystawy: Olga Kaliszewska, Katarzyna Miętus, Nina Nowakowska, Sandra Sieluk, Julia Sienkiewicz
• Dostępność: Kamil Gibas
• Koordynatorka programu towarzyszącego: Marta Sarnowska
• Specjalne podziękowania dla: Alona Bach, Barbara Kirshenblatt-Gimblett, Tom Maitav, Ethel Niborski, Matan Shefi, Jakub Skrzypczak, Adam Włodarczyk
• Podziękowania dla pracowniczek i pracowników muzeum za wsparcie przy realizacji wystawy